Txalaparta

Txalaparta, isiltasun baten oihartzuna da, adierazkor bihurtu den isiltasuna: ibarraren bakartasuna bapatean zaldi bakartiaren lauhazkak zilatua, isiltasuna eta sosegua adierazkor bihurtzen dira.

Argazkia: Séverine Dabadie
Argazkia: Séverine Dabadie
Zaldiak bere lau zangoz lurra jotzen, bi txalapartari bere lau makilez zura jotzen: lurra, zura ta piztia Izadiaren hiru erreinuak txalaparta jotzen duen gizakian bilduak.

Tresna emea da, bainan arra bere kantua : bertikaltasunak horizontalsuna jotzen ; higidurak gelditasuna igarotzen ; arra eta emea elkartzen ; euriak lur idorrari bizia ematen ; denborak lekua hartzen : txalaparta. Ttukun, ttukun, ttukun kun, kun ttukun tturrukuttun.

Bere erritmoa nagusiki zaldiaren lauhazkarena da, eta txalapartariak erritmo honen hastapeneko kadentzia bere bihotzaren taupadetatik ateratzen du. Edozein zaldiren lauhazka baino, txalapartak zaldia-ren lauhazka ordezkatu nahi du - zaldi-ereduarena -, espazioaren jeinua ; aurrehistoriako tindatzailearen gaia den zaldia, Santimamiñen, Altamiran edo Ekainen ; dantzariaren gaia Zuberoan, Berrizen edo Iruñean : edo irrintzilariarena, irrintzia oihukatzen duenarena Txalapartak espazioan bizi den zaldi ibilkaria ordezkatzen du Edo behar ba denboran bizi den zuhaitz geldia, zuhaitz hila, airean etzana, jokalarien kolpeek zuzpertarazi nahi dutena, adar berriak erantsiz ?

Enbor bat, lau makila, bi jokalari. Bat, lau, bi. Bainan badago beti hirugarren bat, mutua, soinu guziak zuzentzen dituena ; geldia, higidura osoa eragiten duena : "tturrukuttun", txalaparta ohituraren oinarria. Tturrukuttun, horrek ezartzen du bi jokalarien arteko lotura ; horren bitartez elkar mintzo dira ; horren inguruan ari dira ; hortik joan eta horretarat itzultzen dira, tturrukuttun.

Txalaparta, bat-batekotasuna da. Gai zaharraren errotik kantu berriak sortzen dira, beti berriak eta beti berdingabeak, jokalariek ezin baitute berriz eman. "Gauza guziek mintzatzen zekiten denboran" (esaerak dion bezala), gizakiak gauza guzien hizkuntza ulertzen zuenean, ez zegoen txalaparta jo beharrik (ezta ere tindatu, dantzatu edo irrintziak bota beharrik), gauza guziekin bat egiten bait zuen, ez bait zegoen hutsunerik giza eta izadiaren artean.

Orduan txalapartariak batasun galdu hau berriz bilatzen du zuhaitza jotzen duenean zaldia ordezkatuz, eta zaldia ordezkatzean nolazpait zaldia bihurtzen da Gaur egun gauzek mintzatzen ez dakite Edo beharba gauzek erraten dutena gizakiak ez du ulertzen ?

JoseAnton ARTZE txalapartalariaren lekukotasuna

Osagaiak

Ikus ere
Eskuragarri

"Txalaparta, euskal kuturaren taupada"
Euskal kultur erakundearen "Leihotik" aldizkariaren 25.alea - Txalapartari buruzko txostena (2002ko ekaina - 788 Ko)

Irakurtzekoa
  • "Txalaparta", Josu GOIRI - Collection Episode, Ed. du Non Verbal, 1996.
  • "Txalaparta eta beste aldaera zaharrak", Juan-Mari BELTRAN - ISBN 84-88917-14-7
  • "Txalaparta", Juan-Mari BELTRAN, Editorial Nerea, 2009
Txalaparta ikastaroak