Euskal opera

Lehen "euskal" opera 1884ean agertu zen Donostian, Ihauteri kari. Pudente ikusgarri dibertigarria da. Historia (euskaraz) Andaluzia erromatarrean iragaiten da eta musikan modan diren aire anitz badira (Iparraguirre-ren zortzikoa besteak beste).

Laster, operen argumentua Euskal Herrira heltzen da eta  foru literaturak garatu eta nazionalistek ondotik baloratu gai eta giroei egokitzen da.

Euskal operaren testua euskaraz izan ohi da eta kasu batzutan elebiduna. Musikari dagokionez, musika tradizionala erabiltzea ezinbestekoa izan da obrak euskal kutsu bat ukan dezan eta kantua (bakarka edo koruan) sinplea da.

Herriko dantzetan oinarritu koreografia garrantzitsua da. Arreta berezia emana zaio margolari ospetsuen laguntzaz eta gaur egungo teknikaz baliatuz egin eszenaratze, jantzi eta apaindurei. Mende erdi batez, baina XX. mende hasieran bereziki, idazleek eta konpositoreek indarrak batu dituzte antzerki liriko baten plantan ezartzeko, azken hau kantu herrikoiaren itxura noblea eta jakintsuna bezala kontsideratua delarik eta musika-naziotasunaren (edo gehiago) adierazpen nagusia.

Operak arrakasta ukaezina biltzen du ingurugiro abertzalean (10. hamarkadan hegoaldean) edo eskualdezalean (30. hamarkadan, iparraldean) : aipamen zabala komunikabideetan, bertsio anitz, milaka jenden parte hartzea kanpoko agerraldietan, obren eragin emozionala.

Baina aldaketa politikoek eta publikoaren gustuen garapenak (ikusgarri koreografikoak eta koru kantua) operaren hondoratzea ekarri du. 80. eta 90. hamarkada itxoin behar izan dugu lan zaharren (Leidor, Iziar) eta berrien (Gernika) bertsioak eta sorkuntzak berriz ikusteko, "euskaltasunaren" ikusmoldea aldatua izan daitekelarik (Ilargi xendera).