Odei Barroso (1987, Urruña, Lapurdi) dagoeneko bertsulari ezaguna da. Bertsu-irakaslea eta 2zio rap taldeko kidea ere bada. Xilabako txapeldunordeak Euskal Herriko azken Bertsulari Txapelketa Nagusian parte-hartu du, baina zapore gazi-gozoarekin atera da handik, finalaurreko lehen txandan. Beste proiektu batzuen artetik, Donibane Lohizuneko baratze botanikoak atsedena emanen dio 2014ko udazkena arte...
Nolako txapelduna zaizu Amets Arzallus?
Txapeldun handia! Zortzi finalistek gaitasun aski badute txapelaren zama hori kudeatzeko ondoko lau urteetarako, eta erran nezake Amets bertsulari aski handia dela hori eramateko. Txapela buru onean da, berriz ere.
Zertan da handia?
Ez diot bertsuari eman nahi ez duen hein bat. Baina bere arloan, Ametsek egin duen ibilbide hori, pertsona edo izate handiarena da. Hamasei urtetan jantzi Nafarroako txapela, eta geroztik eraman duen bidea, harrigarria zait niri. Dohai anitz ikusten dizkiot, anitz landua du, baina hein batetik goiti, lanaz harago den zerbait pasatzen da, jendearekin konektatzeko, gaiak hartzeko. Horretarako, Ametsek heldutasuna erakutsi du gaztetatik.
Finala ikusirik, zalantzarik ez da: Amets da txapeldun?
Nik uste sekulako saioa egin zuela. Bere goizekoa, sekulakoa izan zen. Lan guzietan zerbait berezi atera zuen, eta hori lortzea, biziki zaila da. Gero, dudak izanik ere, jendeak argi ikusten zuen, orokorki. Nahiz eta arratsaldeko buruz-buruan, Maialen Lujanbio eta Amets ikusi ditudan ikaragarriko bi bertsulari gisa, punta-puntakoak, eta ez bat bertzea baino hobeki: bi bertsulari desberdin. Maialenen sakontasuna, bat-bateko poesia egiteko gaitasun hori, eta Amets hain dotore, hain zuzen.
Ikusle bakar batzuek zioten Amets bikain, baina nahiko topiko izan zela...
Ez zitzaidan hain topiko iruditu. Ametsek bere mezuak zuzen helarazten ditu. Jende guziak ulertzen du, gehiengoarengana iristen den bertsularia da. Komunikatzeko sekulako gaitasuna du, eta jendeari gustatzen zaio bertsua sentitzea, hartan identifikatzea.
Gaiek ere, emoziorako, tragediarako bidea zabaltzen zuten...
Bai, gaiak kritikatuak izan dira, baina bertsulariok ere, joera dugu praktikora joateko... Ez da baitezpada nahi dugun zerbait, baina errezagoa da jendearengana hurbiltzea zerbait hunkigarriarekin. Ez da beti gure lehen hautua izaten, baina batzuetan, ez diot bertze lopiderik aurkitzen gai bati, eta horretara joko dut. Hala ere, egia da gaiak bideratuak izan daitezkeela: gaiak erraten dizu hortik joan behar duzula. Eta ez bazoaz gaiak markatzen duen bidetik, askoz hobeki egin behar duzu zure bertsua ongi izan dadin. Hori, ez da denen esku. Edo jendeak ez zaitu ulertzen, edo horien kontrako iritzia ematen duzu, eta ez da erreza. Niri, adibidez, hori gertatu zait Oiartzuneko saioan: aurtengo txapelketan, pertsonalki hartu dudan kolperik handiena, hortik izan da.
Tragedia bezala bizi izan duzu zure txapelketa?
(Irriak) Ez, ez! Txapelketan, zaflakoa hartu dut, baina ikasgaia ere. Bi saio ukan ditut, eta kexu nintzen nire kontra. Ez dut egin nahi nuena gauzatu ahal izan, desbideratu naiz.
Zer egin nahi zenuen?
Niretik aritu. Gaiak nire maneran hartzea; jendeak bertsua hartzen zuelarik, ezberdintasun bat sumatzea. Ez hobea zelako, baizik eta nirea. Normalki, hori da bertsulari guztiok nahi duguna. Nik ere, nire zigilua utzi nahi nuen, ez eta berrogei bertsulariek kantatzen ahal dituzten bertsuak.
Batzuek erran dute ez duzula aski arriskatu. Zer erran nahi du, horrek, bertsutan?
Hori, bakoitzak beretik ikusten du... Ametsek lehengoan erran zuen bezala, iduri du arriskua dela doinu luzeak hartzea bakarka, baina gertatzen da orain, arriskua dela doinu laburrak hartzea, eta hor zerbait erratea. Nire kasuan, nik uste arriskuak hartu ditudala, baina ez dudala asmatu. Adibidez, doinu berri bat sartzen saiatu naiz: ez da baitezpada arriskua, baina ez da abantaila, lehen bertsuan jendea saiatzen baita doinua barneratzen, neurria eta errimak aurkitzen, hitzak ulertzen... Nik doinu hestu bat hartu dut, eta jende batek erran dit gehiegi arriskatu nuela. Pario pertsonala zen, eta ez zen atera. Lagunekin eztabaidatu ondoan, ikusi dut sobera "bertze zerbait" egin nahi nuela, eta ez dudala asmatu.
Zer xede duzu, gerorako?
Niretik egiten segitzea. Maite duenak, har dezala. Bertsulariak bere nortasuna zaindu behar du. Berezitasuna dut xerkatzen.
Amets txapeldun izanik, erran nahi ote du hurran Xilaban ez dela hor izanen?
Ez, hari da hautatzea, eta berdin Sustrai Colinarendako. Gero, ez dakit Euskal Herriko txapeldun batek jadanik kantatua duen bere herrialdeko ondoko txapelketan. Normalki, ez da arriskuan ematen Euskal Herriko txapela herrialdekoan. Nik, nahiko nuke hor izan daitezen, baina beren hautua, edozein izanik ere, errespetatu beharko dugu.
Ez baldin badoaz, zu zara Ipar Euskal Herriko hurran txapelduna...
Ez, ez! Hautagaiak ez dira eskas! Eta ez dut burua horretan.
BEC bezalako toki erraldoia betetzea, jendea lekurik gabe geratzea, zeren seinale da, bertsularitzarendako?
Gauza anitzen seinale. Nire ustez, bada bertsua baino zerbait gehiago. Egun on baten beharra euskaldunontzat, euskararentzat: euskara hutsezko ekitaldi batek hainbeste jende biltzea, garrantzitsua da. Eta egun horretan, denak, bertsulariak barne, kontziente dira horretaz. Eta bada txapelketa. Lehia maite dugu. Horrek, jendea erakartzen du, nahi ala ez!
Eta mediatizazioak?
Oraingoan, pario ttikiagoa egin da mediatizazioaren aldetik. Garrantzia eman zaio xumeago izateari. 2009an, kontrakoa izan zen: ikaragarriko kanpaina! Horrek jende-olatu erraldoia sortu zuen, eta nik uste aski zaigula horren aparra atxikitzea. Aurten egin den komunikazio xumearekin, iruditzen zait ez dela beste kanpaina erraldoirik behar. 2009ko txapelketa nagusitik landa, Gipuzkoako txapelketan berdin egin zen: marketina. Eta nik, bertsulari eta bertsuzale bezala, ez nuen batere maitatu. Gipuzkoako finalean, 9.000 pertsona bildu ziren, bai, baina ez zen baldintza onetan entzun ahal izan saioa: jendea etengabe mugitzen, gai-emaileak ez ziren entzuten. Itxura eman zitzaion, baina edukinean galdu zen. Bertsularitzak sinpletasunetik du betidanik transmititu berea.
Iristearen forma desberdinak aipatzen ditugunez, oraindik posible ote da, publikoan, bertsu bat bakoitzak bere moldean interpretatzea?
Horretan ari da Maialen Lujanbio. Finalean ere, hori egin du, eta horregatik dut nik miresten. Maialenen bertsuetan, plaza ez da lehertzen. Behar bada, denbora gehiago behar da publikoak bertsua jaso dezan. Maialenen apustu bat da, eta ongi ateratzen ahal da, ala ez. Baina nik uste plaza gehienik pentsarazten dituen bertsuak, Maialenek utzi dituela BEC-en. Bera da urrunen iritsi, bide horretan.
Kanpotik, iduritzen zaigu “zu” izate hori gehiago rapean lortzen duzula, bertsutan baino...
Rapak duen abantaila da zuzena dela, eta idazten duzula. Zure iritzia botatzeko asti gehiago duzu, zure hitzak hautatzeko. Bertsutan, bat-batean botatzen da, eta hor konpon. Nik uste gaitasun kontua dela, nire kasuan. Ez naiz hain abila gaiak nire filtrotik pasarazteko, behar bada. Baina badakit ere 2zioko lehen kantu batzuk irakurtzen ditudalarik orain, ez nituzkela gaur egun horrela aterako. 18 urtekin sortu nituen, eta orain, gauzak ezberdin ikusten ditut. Horrekin erran nahi dut bertsuak idazten ditudalarik ere, ez dela bertze Odei bat: rapean den hura da.
Baina bada politikoki zuzen izate kontu bat ere...
2zion ez dena, hori da? Baina bertsutan, modu egokian bat-batean probokazioren bat botatzeko gai banintz, berdin eginen nuke! Oiartzunen hori gertatu zen. Atez-atekoa tokatu zitzaigun, eta gaia eman zutelarik, halako zama bat sentitu zen publikoan: “zer, berriz gai hori...”. Ni lehena naiz atez-atekoaren alde, birtziklatzeko molde berrien alde, baina egun hartan, gaia beste molde batean hartu nuen. Ez zidan ez punturik, ez txalorik eman. Gaia zirikatzeko bidetik hartu nuen, eta gaizki atera zitzaidan.
Segur ote zara gaizki atera zitzaizula, edo txapelketan lekurik ez dela horretarako?
Bada lekua, oso ongi egiten delarik. Tragikoan, edo politikoki zuzen zarelarik, hain ongi egin gabe ere, jendea ados da zurekin. Baina jendearen iritziaren kontra bazoazelarik, ez baduzu txukun egiten, ez du ontzat hartuko.
Baina horrek puntuak ez emateraino ere...
Epaileak pertsonak dira, eta haien iritziak eragina ukan dezake, nahi ala ez. Eta plazari ez bazaio bertsua gustatzen, seinale bat izan daiteke puntuaziorako. Ez dut erran nahi giroak puntuazioan eragiten duenik. Gauzak orokorki ikusi behar dira: badakigu, Euskal Herriko txapela janzteko, bertsutan oso ongi egin behar dela, txapeldunak behar duela txapeldun nahi izan, eta publikoak ere nahi ukan behar duela bertsulari hori txapeldun izatea. Hamairu mila pertsonek ez badute sentitzen bertsulari bat hor, berekin, ez da aterako.
Nahiz eta sekulako saio hoberena egin?
Baina sekulako saioa egiten badu, jendea berekin izanen du...
Ez da errana: Xalbadorri ez zitzaion hala gertatu, 1967an...
Bai, ados, baina behar bada, bertze garaiak ziren. Gisa guztiz, jakin behar dugu txapelketa zer den. Ez naiz erraten ari nire lanak puntu gehiago merezi zuenik, baina badakigu txapelketak zer zirikitu duen. Hainbat gauza jakinik, eta onarturik goaz gu txapelketara.
Bestela, ez zenukete hor kantatuko...
Hori da. Nik hori onartuta kantatzen dut txapelketan, eta hala ari gara hor gabiltzan bertsulariok.
Zure burua ikusten duzu txapelketari uko egiten?
Egun batez, behar bada, ez dakit. Oraindik segituko dudala pentsatzen dut. Baina txapelketak bertsularia anitz laguntzen du. Nik badakit txapelketarik ez banu, ez nintzatekela bertsuan hainbeste zentratuko. Oihartzun bat ematen dit, hobetzeko eta ikasteko ematen dit. Baina poliki noa, bertsutan zein rapean. Eta izan da garai bat non nahiko pizu izaten zen saio anitz ukaitea, lanaz gain, eta bertze hainbat gauzez gain. Espero dut hori kudeatzen ikastea.
Zure bertsu-irakasle ofizioa, nola kokatzen duzu paradigma artistiko horretan?
Anitzek erraten didate bertsuan murgildurik pasatzen dudala astea, baina kopla bat egiten erakusteak, eta zuk bat sortzeak, ez du deus ikustekorik. Bi arlo dira: irakaskuntza eta sorkuntza. Irakaskuntzan oso eroso sentitzen naiz, bertze hainbat gauza lantzen baititut, bertsuaz aparte.
Irakaskuntzak eta sorkuntzak elkar osatzen dute?
Ez baitezpada. Garai batean, sufritu dut horretaz. Behar izaten dut lanetik deskonektatu, ostiral gauean kantatzeko, adibidez. Hala ere, ez dut uste ofizioak sorkuntzari deus kentzen dionik, nahiz eta batzuek kontrakoa uste izan.
Eta mediatizatua izateak, eraginik badu zure ikasleengan?
Haurrek ikusten zaituzte, entzuten zaituzte, baina pertsona bera ikusten dute gelan edo telebistan. Nik uste hori ere interesgarri den ikasleentzat. Aldi berean, bagara erreferente zerbait hedabideetan agertzen garelako, eta haurrek zerbait hartzen dute hortik. Baina gelan ere, bagara zerbait transmititzeko gai. Behar dugu, hori baita iraunkorrena.
Bertsu-eskolek sekulako garapena ukan dute, azken aldian. Asmoa ba ote duzue, bertsuaz gain, bertze zerbait ekartzeko euskarari, haurrei?
Urrunago goaz lehenik, eta gero heldu da bertsuarena. Guk bertsua lantzen dugu, bai, baina behar bada, haurrek hiru aste pasatuko dituzte bertsurik asmatu gabe bertsu-eskolan. Jokoak egiten baititugu, edo rap kanturen bat... Euskararekin, beste arloak ere hunkitzen ditugu. Bertsu-eskolak, 16:30etatik goiti, euskara hutsezko zerbait eskaintzen du, eta hori ere, bada zerbait: inportanteena da. Ez dugu guk erranen bertsulari aterako diren edo ez, eta beharrik: euskararen inguruko jolasa da. Eta ingurumen horretan, haurrak euskaraz naturalki aritzen dira. Ez ditugu bertsulari-robotak sortu nahi.
Ikastoletan ere ibiltzen zarete... Zer ekartzen du bertsularitzak bertako giroari?
Gauza kuriosoak gertatzen dira, haur berdinak zurekin euskaraz ari daitezkeelako, eta gero, kanpoko tenorean, frantsesez. Hor, argi da desberdintasuna egiten dutela eremuen artean, pertsonen artean. Preseski, gure lana da banaketa hori lausotzea. Horregatik ere dugu Orekaz, Seaskaren hezkuntza-proiektua, jarraitzen. Hitzekin jostatzea maite dute haurrek, eta hori da gelaz kanpora ere eraman nahi genukeena. Baina lehenik euskarazko harreman-dinamika da lortu behar, gero haurrak hitzekin gehiago jostatzeko. Horregatik, baldintzak baldin baditut, saiatzen naiz lau bertsu-klaseetatik bat kanpoan egiten.
Eta zure aldetik ere, azken aldian kanpoan zabiltza, Donibane Lohizuneko baratze botanikoan barna...
Bai, lana sasoika banatua denez, sasoi bakoitzean hiru aldiz noa Paul Jovet baratzera. Idaztekoa hartu, itzuli bat ematen dut, eta lekuak, eguraldiak, mementoak eragiten didate inspirazioa. Ez dut baitezpada baratzeaz idatzi behar: nahi dudanaz, politikaz ere egin dezaket. Oraingoz, udazkena baizik ez dut bizi izan, baina segur naiz ez dudala berdin idatziko neguan ala udan. Badira bertsuak, olerkiak, prosa. Donibane Lohizuneko bertsu-eskolako gazteak ere gomitatu nahiko nituzke, zerbait elkarrekin sor dezagun. Niretako ere, bertze ikasgai bat izanen baita hori, bizitzen ditudan gauza guziak bezala.
