Donibane Garazin sortua (1976ko abuztuan), Anhauzeko etxaldean hazia, Thierry Biscary adinak bete gabe hasi zen kantatzen Baxenabarreko abesbatza batean. Laster, merkataritza ikasketak atzean utzirik, talde mota ezberdinekin kantatzen du plazaz plaza eta kolaborazio artistiko anitzetan parte hartzen du gero, Kalakan taldean bezala, melodiak idazten eta kantatzen. Sortzeko zergatiaz, nazioarteko itzuliaz eta erabaki pertsonalen hartzeko premiaz aritu gara kantari ausartarekin.
Nola etorri zitzaizun sortzeko gogoa?
Ez dakit… egia errateko ez dakit. Kantatzeko gogoa aspalditik dudala iruditzen zait, gero sortzeko gogoa izan da niretzat inportanteena beti, baina ez dakit nondik heldu den. Galdera ona da. Hasi nintzen korala batean eta hortik, pop-rock talde batean parte hartzeko galdegin ninduten eta hor ohartu nintzen kapable nintzela melodiak sortzeko gitarra akorde batzuen gainetik. Hori niretzako izan zen deskubrimendu eta zorion bat ere bai. Hor ohartu nintzen gai nintzela hori egiteko; musika anitz entzuten nuen baina ez nekien horren egiteko gai nintzenik. Eta 16 edo 17 urte nituen garai horren ondotik, joko bat bilakatu da eta geroztik egia da ez naizela gelditu, beti ari izan naiz melodiak egiten, gordetzen, kantuak egiten, edo egon naizen taldeetan piezak ekartzen, puzzle baten piezak proposatzen. Taldeetan horrela izan naiz beti, gustatzen zait bai.
Elkarrizketaren bideoa
Garazikusen artistengana hurbiltzeko parada ukan duzu.
Komertzio ikasketak finitzean ohartu nintzen ez nuela hori baitezpada sentitzen eta lan bat proposatu zidaten Donibane Garaziko zineman. Gazteei zuzendu kontratua eta lanpostu berria zenez, egin beharrak ez ziren zehaztuak, orduan denetarik egin nuen: proiekzionista nintzen, bitartekari, aurkezle erakusketetan, eta guzti horri esker biziki gauza ezberdinak ikasi ditut, hala nola antolakuntza lanak, bilkurak nola eraman, proiektu bat sortu eta bururaino eraman, baita ere artistak errezibitu, artista egonaldiak antolatu, lan artistikoak segitu eta beste gauza anitz. Nahas mahas hori lagungarri izan zait beranduago. Nire bizitzan gustatzen zait gauzak horizontalak izan daitezen, alegia arlo ezberdinetan mugitzea eta gai izatea gazta egile bat edo enpresa buru bat ulertzeko, edo lan egiteko, hori maite dut bai.
Gero taldez talde ibili zara mikrofonoa eskuan.
Gustatzen zait gauzak horizontalak izan daitezen, alegia arlo ezberdinetan mugitzea.
Bai eta denak taldeak izan dira, gustatzen zait taldeetan lan egitea. Duela gutxi arte, 2017 urte bukaera arte, taldeetan egon naiz beti, bai musikalki baita ere beste proiektuetan. Orain, hemen Senperen EliralE dantza konpainiarekin lanean ari naiz, ekoizpen lanetan eta hori gustatzen zait, jendearekin egotea, bakarrik nire munduan ez egotea, behar dut besteekin lan egin. Elkarlana gustatzen zait.
Aldiz, azken urteetan, sentitzen dut agian momentua dela gauzak nire kabuz egiteko, bakarrik. Orain gehiago ari naiz bakarka, emeki emeki nire gauzak egiten ari naiz, lehen diskoa egingo dut musikari bezala, nire enpresa sortu dut ere, ari naiz.
Musika estilo bat duzu nahiago besteak baino?
Errango nuke gauza guzti horietan amankomuna den estiloa herrikoia dela. Ez dut musika ikasi, dena modu autodidaktikoan egin dut eta segitzen dut horretan, jendeen artean, ahoz aho ikasten dut, bere alde on eta txarrekin.
Behar dut besteekin lan egin. Elkarlana gustatzen zait.
Baina estilo ezberdinak izanik ere, ez dut inoiz heavy metal musikarik, ez jazz, ez musika elektronikorik egin, egon naiz pop-rock estilo herrikoian beti. Folk musika ere egin dut, kantu tradizionalean egon naiz, ez nuen baitezpada hori bilatzen baina Labèque ahizpek eta hurbileko beste pertsona batzuk errepikatzean, horretan gaitasuna eta ezagutza banituela eta zergatik ez nuela erabiltzen, ohartu naiz eta erabili dut. Obelix bezala nengoen, barne horretan sortu nintzen eta beraz ez nion horri inportantzia handirik ematen. Baina egia da bere inportantzia badu eta nire ibilbidean badu inportantzia. Baina aurreko galdera gogoratuz, niretzat lehentasuna zen sortzea eta horrek segitzen du. Egia da ez dakidala esplikatzen zergatik baina sortu behar dut.
Gero kasu, sortzea hitz handi bat da; zenbat dira egiazki sortzen dutenak, gauza zinez berria eta erreferentziarik gabekoa sortzen dutenak? Nik sortzen dudanak mila erreferentzia ditu orduan ez da sortzea, irakurketa bat dela errango nuke.
Ondare immateriala inportantea da zuretzat? Zer gorde behar da, zer ez?
Gai zabala eta konplikatua da. Gorde behar dela zerbait ez dut dudarik. Adibidez, hasi naizenean gauzak egiten kantu tradizionalaren arloan, eskerrak bazirela gauzak artxibatuak, Eresbil bezalako artxibategi batean, egiazko altxorra. Eta hura bezala garai ezberdinetan eginik izan diren bilduma guztiak, kantu bildumak. Sü Aziak egin duena Xiberoan, eta beste adibide anitz. Izan ere gaur egun gauza horiek eskura ditugu. Horri esker adibidez, kantu tradizional bat bereganatu nahi lukeen baten bati buruz ohartuko ginateke. Horrelakoak gertatzen dira, kantu tradizional bat hartu, erabili eta gero berak sortu duela eta SACEM erakundeari melodia eta hitzak bereak direla iragartzen duen jenderik bada, izenak aipa daitezke.
Orduan bai inportantea iruditzen zait artxibatzea, eta ez bakarrik errateko nork zer egin duen baina bai eta ere ohartzeko, garen hori, naizen hori nonbaitetik datorrela, baduela bere iturria eta horrek baduela inportantzia bat. Gero niretzat ez da hori beti inportantea, niretzat inportanteago da kantu horrekin zer egiten duzun, zer bilakatzen den; iturria ezagutzea ongi da baina ez da garai batean egiten zen horrekin konformatzeko. Orainean bizi gara. Adibidez Kalakan taldearekin, ez genuen ikusten kantu baten garaiko 15 kopla kantatzea. Ni kantugintzaz ari naiz beti, beste genero anitz badaude ondare immaterialean bestalde.
Kolaborazio artistiko anitz eta oso ezberdinetan parte hartu duzu.
Gauza berriak gustatzen zaizkit. Orduan zerbait agertzen denean, ahal badut egiten dut. Labèque ahizpen kontuan adibidez, kasualitatea izan zen topaketa, Boleroa grabatzen ari ginen Arte telebista katearentzat, Donibane Lohizuneko kioskoan, eta hastapenean grabazio hori ez zen heien proiektuarentzat. Hor zuzendari bat etorri zitzaigun erranez Angelura joan behar ginela Labèque Ahizpentzat grabatzera. Joan ginen, grabatu genuen eta bukatzean oraindik ez nekien norentzat aritu ginen. Urte baten buruan ohartu nintzen nor ziren. Baina atea zabalik utzi nuen, txalaparta jotzea eskatu ziguten eta egin genuen, gero beste zerbait grabatzeko erran ziguten eta hor ere egin genuen. Gero, musika uzteko puntuan egon nintzen, etxean proiektu erabat ezberdina egiteko. Baina azkenean, bi urte beranduago, Labèque ahizpak berriz etorri ziren bira bat antolatu asmoz eta hor gauzatu zen. Eta hor erabaki nuen musikari izan nahi nuela eta hasi zen guztia. Hor prest nintzen. Profesionalki azken hamarkadako nire ibilbidea hor hasi zen, erabaki nuelako buruan bueltaka nituen beste proiektu ezberdinak bazterrean uztea, alegia, etxean laborari edo turismo eragile izateko proiektua baztertzea eta musikari izatea asumitu nuen, bizitzak emandako dohaina asumitu nuen. Denentzako logikoa zen, niretzat ez ezik. Hori asumituz geroz, dena ireki da. Eta ausardia puntu hori dudalako, gauzak entseatzeko, jendearekin egoteko, gertatu dira gertatu diren guztiak, Labèque ahizpekin eta beste jende andanarekin.
Elkarlanik sonatuenaz, Madonarekin izandakoaz, zein da zure oroitzapenik onena?
Sortze prozesua ikusteak inpaktatu ninduen, industriak nola sortzen duen ikusgarri bat zerotik, bidea egin arte.
Elkarrizketa honen haria jarraitzen badugu, gehien inpaktatu ninduena izan zen sortze prozesua ikusteak, industriak nola sortzen duen ikusgarri bat zerotik, bidea egin arte. Niretzat sortze prozesuak iraun zuen lehen hiru hilabeteak izan ziren interesgarrienak, ikustea zer ahalak diren, zer ofizio, teknikoki nola ari diren, sortzeari zer lekua uzten zaion. Adibidez ongi gogoratzen naiz dantzariei nola erraten zieten "dantzatu! egin ateratzen zaizuena" eta gero egunero dantzariak nonahi ikusten dantzan, zinez harrigarri zen. Gero itzulia bada eta hor ere ikaragarria izan da, leku anitz bisitatu ditugu, gozatu dugu benetan, baina sortze prozesuaren denbora guztian pribilegiatua sentitu naiz.
Eta esperientzia horren alde ezkorra?
Ikusi izan dudana Madonarekin, alegia Madona hor egoteko, industriaren gailurrean egoteko, bizitza hautu bat da. Talentua bada, baina hark beti erraten duen bezala: "talentua denok daukagu, ez da hori bakarrik", eta egia da. Talentuaren ondoan, gogoa noraino duzun eta zer sakrifizio egiteko prest zaren zure bizitza pertsonalean, sistema horretan egoteko argi eduki behar da. Madonaren kasuan harrigarria da. Baina nik nire ondorioa atera nuen, ez nuela horrelakorik nahi. Sakrifizio handi bat iruditzen zait, are gutxiago orain bi haurren aita izanik, nahiz eta Madona ikusi dudan haren bere haurrekin ezker eskuin edozein tokitan. Nik ez dut hori ikusten niretzat.
Talentuaren ondoan, ikusi behar gogoa noraino duzun eta bizitza pertsonalean zer sakrifizio egiteko prest zaren sistema horretan egoteko, Madona bezala.
Gero bada beste funtsezko gauza bat ere, industria baten parte izan nahi duzun edo ez alegia, izan ere industriak bere arauak ditu eta prest egon behar duzu arau horietan sartzeko; eta ni laborari seme bat naiz. Beti gustatzen zait parekatzea, laborantza eta kultura, "agrikultura" eta kultura. Izan ere bada anitz errateko hor. Kulturaz aritzean, nire aitari horrela esplikatzen nion gaztaren prozesuarekin konparatuz: Industrian gasna batek gustu berdina eduki behar du urtarriletik abendura, berdin dio ardiak zer jaten duen eta abar… Eta hori lortzeko, zuk, nik asumitzen ez ditugun gauza batzuk egin behar dira, gu aldakorrak garelako. Horregatik zaila da eta filosofikoki ez naiz prest horretan sartzeko, gaur ez behintzat.
Erran daiteke izar handi horiek argi izpi apalagoak behar dituztela elikatzeko?
Nik errango nuke industriak behar dituela ofizialeak. Eta ofizialeek zentzu batean ere industria behar dute. Gaur egun adibidez, industria produktu biologikoak eskaintzen ari da; duela guti arte biologikoan tipiak ari ziren, ofizialeak. Eta industriak orain hori behar du, agian beste diru iturri bat ukaiteko baina errango nuke ez dela horretan gelditzen bakarrik. Industriak urte osoan, gustu berdina duen gasna bat egiten du baina ikusten du ere badela artzainaren gustu oneko gasna bat eta hori ere nahi luke. Beraz behartua da ofizialearengana hurbiltzera gustu gehiago ukaiteko, manera neurtu batean, baina behar du. Beste ikuspegitik, ofizialeak neurri batean industriak daukan lan egiteko moldea behar du ere berea hobetzeko.
Orain Manez zira, kobreez lagundurik. Nolaz hori?
Arrazoi ezberdinak dira. Lehena, Björk kantarixa ikusi nuen horrelako talde batekin, 2004 urte inguruan, eta atentzioa piztu zidan. Izan ere biziki modernoa iruditu zitzaidan eta aldi berean hemen gauza berdina egin genezakeela pentsatu nuen. Hemen kantariak baditugu eta baditugu bandak eta kobre parrasta. Beraz zergatik ez uztartu biak? Ideia hor sortu zitzaidan. Hori zen erraten nuena diskoa plazaratu nuenean, eta geroztik beste gauza bat ikasi dut. Ikasi dut lan horrekin terapia ere egin dudala, eta hori ez nekien. Ikasi dut disko horrekin iragan bat tratatu dudala artistikoki eta nire drama pertsonala gainditzeko manera bat izan dela Manez eta Kobreak diskoa. Boila. Horrek badu ondorioz bukaera bat. Iruditzen zait hori iragana dela eta orain bizi dudan bizitza ez dela hori. Hautu batzuk egin ditut eta horiek eraman naute beste bide batetara, eta orduan ez dut iraganean bizi nahi. Izan ere kobreak aitaren mundutik datoz. Anhauzen Ramuntxo Orkestrako zuzendaria bizi zen eta aitari gustatzen zitzaizkion talde horren musikak, beraz bada kutsu hori. Gero bada kantu herrikoia, meza, eliza, badira buhameak, transmititua izan zaidan mundu oso bat, etxeko premua nintzelako, eta ez nekien zer egin horrekin. Guzti hori "pack" baten barnean zen, etxearen "pack" horretan. Eta erabaki dudanean etxaldearen segida ez hartzea eta musikari izatea, ez nekien zer egin hor zegoen guzti horrekin. Eta diskoa egin dut. Eta orain da momentua behar dudala utzi hori, iruditzen zait.
Artistak ongi bizi dira Euskal Herrian?
Industrian egoteko, prest egon behar duzu bere arauak errespetatzeko, eta ni laborari seme bat naiz.
Hasi nintzenean jendaurrean kantuz, euskara modan zen. Garaian Eiheralarre batean, heldu ziren taldeak Hegoaldetik, aurrekontu ikaragarriak ziren. Gure eskualdeko herri txikietan, autobusak heldu ziren hegoaldetik taldeak ikustera. Orain gogoratzen dudanean, nola posible zen galdegiten dut, baina egiten zen. Ni hor hasi nintzen, bikaina zen guretako, dantzaldiak egiten hasi nintzen, Negu Gorriak, Hertzainak eta Gozategi eta modan ziren beste talde anitzen bertsioak egiten. Baina hori erori da. Garai horretan gose bat bazen eta gose hori ez da desagertu baina txikitu da. Ondorioz, orain artista izatea konplikatuagoa da. Agian orekatu da ere bai. Batzuk segitzen dute, askok utzi dute. Atzo ezagutu dudan argazkilari baten kasuan ere, lehen denbora osoz ari zen eta orain denbora erdiz. Edonork egiten ditu argazkiak, edonork bideoak, kalitatea ez dut aipatzen, baina edonor ari da. Jendea pixka bat galdua da, galduak gara masa horretan, interneteko itsaso zabal horretan, galdua naiz eta galduak gaude euskaldun bezala. Durangon gauza anitz ateratzen da oraindik baina saltzen da? Kontsumitzen da hori? Nik uste dut ez hainbeste. Diskoa saltzen da emanaldien ondotik baina dendetan ez. Uste da musika urririk dela. Eta nola esplikatzen diozu parekoari ez dela horrela? Zaila da. Nik ere Spotify erabiltzen dut, 10 euro pagatzen dut hilero baina entzuten dudana ez dut egiazki ordaintzen. Hori ere jinen da, espero dut orekatuko dela. Sistema horrek ezin du iraun, beti ari naiz nire kantari ikuspegi batetik. Galderara itzuliz, Euskal Herrian artista izatea zaila da. Ez dut negar egiten baina zaila da.
Merkataritza ikasketak egin dituzu… Saltzaile ona izan behar da arteaz bizitzeko?
Nik errango nuke industriak behar dituela ofizialeak. Eta ofizialeek zentzu batean ere industria behar dute.
Hor ere uste dut talentua ez dela nahikoa. Behar duzu jakin gauza anitz egiten zure burua saltzeko. Hori hola da baina ez da bakarrik komertzial ona izatea ere. Komertzial onak badaki edozein produktu saltzen. Nik ez dakit, nik nire nirea badakit saltzen, edo hobeki erranik defenditzen, barnetik heldu baita, nik sortu dudan gauza bat da orduan errexa zait. Gero bestearen lana defenditzea ez da hain errex. Gero parean konbentzitu behar duzun hori edo horiek, zenbat dira? Izan ere hor sartzen zara beste puntu batean, alegia zenbat entzule da gure eskaintzarendako? Antolatzaileak zer bultzatu nahi du? Egiazki bultzatu edo bakarrik gauza dirdiratsua hautatu nahi du? Hor badago zer erran, adibidez, 2011 urtean Zamudion 30 pertsona Kalakan taldearentzat, 2013 Madonaren bueltatik itzultzean 700 ziren. Kalakan ez da asko aldatu urte batez. Bada hor zerbait gogoetatzeko.
Nolakoa da zuretzat hemengo musika mundua?
Niretzako argi da Euskal Herritik kanpo behar dugula joan.
Errango nuke ez dela hain osasuntsu, baina uste bat baizik ez da. Egiazki ezin dut erran. Gero niretzako argi da Euskal Herritik kanpo behar dugula joan. Hori argi nuen jada Kalakan taldea sortu genuenean Paxkal Indorekin. Eta segitzen dut horrela pentsatzen. Uste dut aterabide on bat badugula kanpoan. Euskal Herrian noski badugu gure entzulego naturala, baina hemendik ere atera behar dugu, publikoa pixka bat zabaltzeko eta on egiten duelako.
Niri on egiten dit atzerriko pertsona bat entzutea nire musika gustatu zaiola erraten. Dudatzen duzu, nik behintzat dudatzen dut jende guti datorrenean zu ikustera, horregatik hemendik kanpo ateratzean, eta jendea hunkitua edo negarrez ikusten duzunean, zerbait egiten du, eta hor ez dago euskarari lotutako konturik, hor da artea, eta bada oraindik jende bat sartzen zaiona, baina haren bila joan behar da. Eta hori lana da, Oskorri, edo Kepa Junkera bezalako artistek lan egin dute hemendik kanpo eta horiek ez dira Madonatik pasa. Bai posible da. Bada gauza berriak interesatzen zaien jenderik, industriak inposatu formatutik kanpoko gauzak entzuten dutenak. Bai bada hori hartzen duen jenderik, ulertzen duena sinpleki, aurreiritzirik gabe eta gustatzen zaiona. Gure kultura itsaso horretan, tanta bat da, edo tanta bilakatu da, bai entzule batzuk galdu ditugu. Baina hori orekatuko da ez, da posible bestela. Urrunetik datorren janariarekin gertatu den bezala, alegia badela jende bat ohartu dena janari berdina hemen bertan erosten ahal dela. Emeki, gauzak aldatzen ari dira eta horretan plantatzen den jendeak gazteak dira, sinesten dutelako da. Nik ere sinesten dut. Orduan kulturalki ere orekatuko da hori .
Orain arte galdegin ez dizuten gai batekin bukatzeko, irakurri dizudan aipamen bat ekarri nahi nuke bukatzeko: sorginetan sinisten duzu?
Sorgin batek erran zidan "Zure bizitza zurea da, zuk kudeatzen duzu, ez besteek". Hitz horiek diferentzia handia egin dute nire bizitzan.
Sinesmen mundu hori ez dut ongi ezagutzen, baina egia da sorgin bat badela nire bizitzan, ez dut izendatuko baina bada. Anitz lagundu ninduen, eta lehena izan zen erran zidana: "Zure bizitza zurea da, zuk kudeatzen duzu zure bizitza, ez besteek". Eta hitz horiek diferentzia handia egin dute nire bizitzan. Eta hori ikasi dudanaz geroztik, egin ditudan hautu guztiak, nire bizitza nire eskutan dela barneratu ondorengo erabakiak dira. Diferentzia handi bat egin du nire bizitzan. Nire etxeko premu kargu horri uko egitea hortik dator, Kalakan uztea, hortik dator. Erran nahi dut kontzientzia hartu dudala, laket ez nengoen leku batean, edo ikusten ez nuen bide bat hartzean aski nuela hori onartzea eta beste bide bat hartzea. Eta nirea hartuko dut, agian hamar urteren buruan ohartzeko hori ere ez zela bidea, baina hori bidea egin eta gero dakizu. Santiagoko bidea egin nuenean, ohartu nintzen ere hori horrela dela, ez da Santiagora heltzea inportanteena, bidea da inportantea. Eta bide horretan anitz ikasten duzu, eta ikasten ari naiz. Batzuetan haserre naiz ere, amorrua dut, denbora galtze bat dirudielako, baina ikasi dut... Orduan ontsa da.
