Jurgi Ekiza

Euskarak zer presentzia zuen 1980 hamarkadako zure Baionan?
Egia erran, guti. Ama-ikastolan izanik ere, Lehen Mailatik goiti auzoko eskola frantsesera abiatu nintzen. Amak bazekien, aitak ez, eta etxeko azkena izanik, anai-arreba zaharrenak euskara galtzen ikusi ditut, frantsesak ordezkatzen zuela familiako giroa. Eta karrikan, haur eta nerabe munduan, ez zen batere euskarazko erreferentziarik. Aldiz, lizeoa izan da garai berezia: Cassinen, Xan Bidegain ezagutu dut (lehen taldetik orain arte, musika-proiektu gehienak harekin egin ditut), eta hasi naiz Negu Gorriak entzuten. Hamasei-hamazazpi urtetan, euskara berreskuratzea erabaki nuen: AEK-tik hasi, euskal ikasketetako masterra arte.

A bai: zinez bururaino eraman duzu berreskuratzea...
Zinezko kezka nuen! Baina hala ere, iduritzen zait ez dela frantsesa bezain naturala ene baitan. Salbu kantuz aritzean: hor, euskara baizik ez zait ateratzen, sortzeko edo fabrikatzeko mementoan ere bai.

Negu Gorriak aipatu duzu: gure belaunaldiarendako, zerbait izan da talde hori... Horren eraginez, gazte batzuek euskara ikasi dute, eta bertzeek ez galdu...
Harrigarria da. Urte batzuen buruan, erromantismo eta ilusio gutiagorekin, ikusten dut haiek menperatzen zutela garaian talde gehienek egiten ez zutena: komunikazioan maisuak izan dira, muntatu dute unibertso bat horien inguruan. Horien aldarrikapenak biziki inportanteak ziren, eta euskaraz kantatuz ere, mundu mailara iritsi dira. Lizeoan, Cassin bezalako ikastetxe erraldoian, errazki galtzen ahal zarela adin horretan, zure identitatearen bila zabiltzanean: Negu Gorriaken unibertsoa izan da munduari euskaraz lotzeko arrazoi bat. Ipar Euskal Herrian, zena baino handiago ikusten genuen, hain segur ere: 1990 hamarkadan, kontzertu-giro ikaragarria zela ez da ahantzi behar, eta Negu heldu zelarik honat, urteko gertakaria zen! Lauga gela betetzen zuen, hiru milako bat jende... Horien arrakasta exponantziala izan da.

Musikalki, onak zitzaizkizun?
Bai, biziki indartsuak ziren, eta horrek ere egiten zituen erakargarri. Eta bazen Fermin Muguruzaren figura ere... Pasatu dut hamar, hamabost urte pentsatuz eta sinestuz biziki ongi kantatzen zuela! Hain nuen maite... Zer indarra zuen, taula gainean batez ere... Guti ikusi ditut kontzertuan azkenean, baina gaztetxo begietatik bederen, sekulakoa zen han izatea.

Xan Bidegainekin musikan hastean, euskaraz izan zen?
Berri Beltzak taldea zuen izena gure lehen taldeak, ska/punk estilokoa: Xanek zuen euskaraz kantatzen, nik gitarrean soilik. Gero gehiago metal/hardcorera ginen pasatu, eta bi urtez musika-proiekturik gabe pasaturik, etxe berean bizitzea erabaki genuen Makean, horrek zigularik errepikak egiteko aukera errazten. Horrela zen Willis Drummond taldea sortu...

Baina musika non ikasia zenuen?
Autodidakta naiz. Musika betidanik gustatu zait, kantatzea ere bai. Michael Jacksonen fan amorratua ttikitan, gero rap eta hiphopzalea, garaiko amerikar eta frantziar taldeekin... Baina talde erabakigarria Nirvana izan da... Kurt Cobainek bere buruaz beste egin zuenean, hor nuen zinez ezagutu taldearen obra, musikari izateko gogoa eman zidana. Osaba batek gitarra eman, eta horrela nintzen musika jotzen hasi. Baina ez ditut besteen obrak ikasi: bi akordio bai, eta hortik kantu bat, gaizki bazen ere. Sistema ulertu, eta fabrikatu. Haatik, musika zinez ikasi dut taldean, denek batera bezala.

Eta taula-gainera igotzeaz ez beldur...
Ez, baina biziki txarrak ginen! Ikusten ditut gaurko gaztetxoak: oinarrizko jakintza eta kalitate bat eskaintzeko gai dira. Eta Negu Gorriak bezalako talde batek ematen zizun ilusio hori: inportantea aldarrikatzea zela, mezuak, talde bat muntatu, letrak, bi akordio, eta segi aitzina! Ez ginen grabaketa eta argazkien garaian... Zuzenezkoa zen inportantea: jotzen zenuen nonbait, eta hedatzen zen edo ez!

Espontaneitatean galdu da?
Ez dakit: hori gaurko gaztetxoekin aipatu beharko genuke. Argi ukan behar dugu haien mundutik ateraiak garela! [irriak] Segur naiz ez dutela espontaneitatea galdu. Beren telefonoekin diren bezala gaur ginen bideo-jokoekin lehen.

Sare sozialak dira desberdinak?
Bai, baina sare sozial birtual horiek sortu zirelarik, anitz baliatu ziren komunitate batzuen sortzeko, gehienetan zaletasunen ingurukoak: trash-metaleroak elkartzen ziren, adibidez, halako mundu ideal batean. Edo berdin, zoragarria zitzaigun Argentinako tipo batekin kalakan aritzea! Baina hori desagertzen ari dela iduritzen zait, eta sare sozialak erabiltzen direla eguneroko jendearekin komunikatzeko, horiekin harremana mantentzeko. Gure tresnak dira aldatu, ororen buru. Eta nortasuna atxiki duten komunitateak, euskaldunak adibidez, biziki aktibo izatea gune horietan ez zait harrigarri, ez-eta seinale txarra. Ez da behar bada garai batean uste genuen nortasuna, horren zaintzale ibili baikara nahiko modu erradikalean... Sare sozialen bidez, ohartzen gara badela euskal nortasun bat, hain definitua ez dena, baina zinez presente dena euskaraz.

Antolaketa horrek lagundu du Willis Drummonden hedatzean? Nondik duzue arrakasta?
Arrakasta erlatiboa da: ibil zaitez karrika honetan, galdegin zerbait Willis Drummondi buruz, eta inork ez du jakinen zertaz ari zaren! Komunitate batean dugu arrakasta, ez dena zinez guti... Hitz horrek ez du gauza handirik erran nahi, azkenean... Espero musika eta letrak gustukoak dituztela lehenik! Gero, irautea ere bada zerbait: uste dut duela hamar urte Iparraldean existitzen zen rock talde bakarrenetarikoa garela, gaur egun oraindik zutik. Horrek ere laguntzen du audientzia emendatzen, hala ere. Batez ere berant hasi garelarik sare sozialak erabiltzen! Gure arima ez deabruari saldu nahi; baina ezin zara luzaz egon ezkortasun horretan, artista dohakabearen posturan... Panda management-etxean hasi ginen tresna horiekin, “fan base” ideiaren onartzen... Eta adinarekin, beste zerbaitez ohartu ginen: anti-sisteman ziren taldeek, saltze-lan hori ez bazuten haiek egiten zuzenki, horiek baino goragoko egitura bati esker zela. Nirvanaren kasuan, adibidez, diskoetxe potolo batek milioiak ezarri ditu helbide guzietara iristeko! Gaurko errealitatean, diskoetxeak ez dira gehiago zirenak: ez da gehiago diskorik saltzen, beraz ez dute halako inbertsiorik eginen! Gainera, guk euskaraz kantatzen dugu: guhaurrek ditugu egin behar tresna eta lan horiek. Nahi zenuke izan soilik artista, alde komertzial hori delegatu, baina ezinezkoa da.

Sistema bat onartua duzue, beraz...
Ez dut uste drama bat denik! Nik behintzat gustua hartua dut lan horretan, anitzetan on egiten baitu zure obra aipatzeak berak. Eztabaidak sortzen dira, eta laguntzen zaitu fintzen. Ez dut ulertzen elkarrizketak errefusatzen dituzten artistak: zure lana aipatu baizik ez du nahi parekoak, interesantea izaten ahal da! Guk luzaz beste zerbait dugu ez onartu: diskoak izenpetzea! Ororen buru, oraindik “estrellagoa” zitzaigun gure lana maite eta erosia zuen zale bati, puntan ezetz erratea... Hala ere, azken garaiotan, musika berriz bilakatu da musikari eta zaleen arteko harreman zuzena.

Behar izan duzue Hego Euskal Herrian ezagutuak izan, Iparraldean bertze molde batez begiratuak izateko, eta Europarako saltoa emateko?
“Antology”, gure lehen diskoa atera baino lehen, anitz jo dugu Iparraldean, gaztetxeetan bereziki: 50 bat kontzertu urtean, hala ere! Diskoa plazaratzean, entzun.com webguneko aurkitegiko zerrenda hartu, eta denei bidali genien, promo-orri dekalatu batekin, bluesman zahar batek bere antologia plazaratzen zuelakoan... Oihartzun pixka bat ukan zuen, Irunen, eta batez ere Gasteizen, hango Hala Bedi irratiak bere Top 10ean ezarri baitzuen... Kontzertuz kontzertu dugu jendea irabazi Hegoaldean, lehen fase batean, gero diskoz disko baitugu hori lortu. Hortik, desberdinki ikusi gaituztela Iparraldean? Uste dut edozein talderi gertatzen zaiona tokatu zaigula guri ere bai: Hegoaldeko egitura potoloagoetan hasten zara jotzen, eta beste zirkuitu batzuen ateak zabaltzen zaizkizu, hiri handiagoetan gaindi eramanen zaituztenak. Iduritzen zait nahiko berant iritsi zaigula hori, hala ere. Eta Iparraldean, ez dut uste talde handiago bezala ikusten gaituztenik, biziki egitura ttikiek segitzen gaituztelako deitzen. Hori bai: memento batean, behartuak izan gara management zerbitzu baten laguntza ukaitera, batez ere kontzertu kopuru bat mantentzekotan.

“A ala B” diskoa bihurgunea izan dela erran ohi duzue…
Obra horrek ukan du arrakasta, Panda etxearekin lanean ari ginen hor, eta hortik goiti gara hasi horien bidez gure kontzertuak pasarazten, bai. Ezin genuen gehiago guk kudeatu. Kolaborazio horrek iraun du garai batez, baina memento batetik goiti, ez dugu gehiago lortu elkarrekin lanean aritzea. Uste dut gure baitako gatazkarengatik ere izan dela: handitu nahi genuen, baina ez ginen iristen gauza batzuen onartzera. Helburu batzuk finkatu behar zirela, epeak. Ez ginen erritmo berdinean, beraz erabaki dugu horretan uztea gure partaidetza. Hortik aitzina, Black Star etxearekin arizan gara lanean orain arte: biziki fede handia izan dute gugan, horiekin hasi, eta hiru hilabetera erabaki baikenuen pausa egitea! Kasik amaitu zen taldea…

Zinez desagertzeko heinean izan da?
A bai, zinez, bai: Hondarribian gure azken kontzertua emana genuen, nik zinez musika utzi nahi nuen. Pertsonalki, fase biziki gogorra ukan dut A ala B bira bukatu dugularik. Bazuen zenbait hilabete leher eginak ginela; 2014ko uda baino lehen, jadanik hasiak ginen joan den irailean grabatu dugun disko berria aipatzen. Fiteegi zen. Humanoki, biziki konplikatua ere bilakatua zen taldean: pausa bat behar genuen, baina ez lortzen! Beldur ginen, gelditzean, ordura arte eraiki guztiak ez zuela xutik atxikiko… Halako zirkulu gaitzean sartuak ginen. Fusio batean eraikia zen taldea, eta hori zen desagertzen ari… Segitzen genuela bakarrik horretaz bizi ginelako: ez genuen diru pilarik irabazten, baina proiektu profesionalak segitzea inportantea zen. 2014ko udan, Xanekin mintzatu ginen, eta hark zuen pausarena iradoki: biziki gogorra izan zitzaidan hori entzutea, bizitza pertsonalean ere zailtasunak nituelako garaian. Alta, hori zen egin behar: diskorik ez egitea erabaki genuen, baina justu Detroit taldekoen proposamena iritsi zen… Vienan haien kontzertu baten lehen partea egina genuen, eta eskaini ziguten Zenithen itzulia egitea, baita Olympia ere: horren ondotik hartuko genuen atseden!

Willis Drummond Olympian, Kalakan Madonnarekin: hori lorpena da guretako?
Uste dut zinez baietz, nahiz-eta Kalakanek irudi folklorikoagoa utzi… Baina gaia konplikatua da: badugu kultura bat, zeinetan folkloreak garrantzia handia duen. Trufatzen ahal gara horretaz, baina gaita baten entzuteak sekulako poza ematen du… Txalapartak, berdin… Tripetan sartzen zaizu! Uste dut euskal nortasuna bizitzen dugunontzat, inportantea dela besteen begietan existitzea: beste indar bat ematen dizu. Willis Drummonden kasuan, desberdina da, baina ez osoki… Euskal Herrian egon zelarik, Bertrand Cantat-ri zinez gustatu zitzaion gure taldea, eta “A ala B” diskoa bidali nion. Detroit taldekoei erakutsi zien, eta deituak izan ginen. Kontzertu garaian, harritu ginen jendea nola berotzen zen, nahiz-eta guk euskaraz kantatu. Noski, horrelako ingurumenean, anitz pertsona gurutzatzen duzu, eta gehienek ondotik galdetzen ziguten zer hizkuntzetan kantatzen genuen: harrituak ziren jakitea euskara zela, hain ongi sonatzen zuela horrelako musikan. Diskoak hartzen zituzten, eta itzulpenekin ulertu nahi zituzten gure letrak. Bira horretan, gauza batez ohartu gara: jendea nortasun bila ibiltzen dela. Hainbeste diluituak, galduak izan dira, non baduten erreperio sendo batzuen beharra. Lehen aipatu duguna sare sozialekin: zaletasun baten inguruan biltzean soilik, ez duzu irauten… Soilik hor egoten zara nahi baduzu.

Aldi berean, badugu Belako bezalako taldea: euskaldun osoak inglesez ari…
Hori da zerbait arraroa euskararen gizartetik begiraturik… Transiziotik gabiltza normalizazio-prozesu batean, biziki luzea dena azkenean. Dena den, euskal kulturaren eragile batzuek egiten dute normalizazio hori lortua balitz bezala… Gure hizkuntza hala izan balitz, normala litzateke batzuek inglesez kantatzea, munduko hainbat herrietan bezala. Salbu badakigula hori ez dela egia: ez gara normalizatuak, eta euskaraz kantatzeak berak militantzia bati lotzen zaitu. Hortik dator horrelako galdera bat: Belako da, hain segur ere, Euskal Herriko gaurko musika-talderik potenteena, eta horrek ez badu euskaraz egiten, nork eginen du? Baina euskaraz egin balute, ez lukete halako arrakasta izanen.

Uste duzu?
Belakoren arrakastaren oinarria da musikalki biziki onak direla. Horrez gain, gaurko gizartearekin fasean dira, eta horretaz konturatu ginen hastapenetik: 17 urte zituztela, Ondarruko kontzertu gaualdi bat ireki zuten, eta gazteekin ikaragarriko fusioa bazen ordukotzat! Badira halako inkontzientzia kolektiboak, aski efemeroak direnak azkenean, baina biziki inportanteak: gizarteak memento jakin batean estetika eta jarrera zerbait maite du, eta paraleloki, sortzaile guti batzuek jendeak itxoiten zuena bete-betean asmatzen dute, nahigabean bezala… Sekulako arrakasta jalgitzen da hortik… Hori gertatu zitzaion Nirvanari, gauza bera Manu Chaori, “Clandestino” diskoarekin: Virgin diskoetxeak berak ez zuen sumatu ere obra horren arrakasta, 30.000 ale atera baitzituzten lehenik, eta ororen buru, milioi bat saldu. Jendea horretan zen memento jakin horretan, eta Belakori hori zaio gertatzen ari. Baina biziki arraroa da gure hizkuntzaren egoeran: harrigarri da zenbat gauzei ohituak garen. Ez dugu gehiago euskara hutsezko gauza handirik: Hegoaldean ere, den-dena elebidunez da, horrek transizio bat izan behar zuelarik, inglesaren prestigioa aipatu gabe. Horretan blokatuak gara, eta testuinguru horretatik biziki logikoa da Belako bezalako talde bat ateratzea, inglesez kantatuz euskaldun oso izanik ere.

Iduritzen zaizu jendearengan oihartzun gehiago duzula bakarlari gisa, Willis Drummonden baino?
Ez. Ene proiektu hori zinez bakartia izan da, ibilibide kaotiko batean gainera: maketatu nuenean, ez nekien diskoa aterako nuela; hori eginik, ez nekien zuzenezkorik eginen nuela; gero, nahi nuen jo, baina talde bat muntatzeko gogo eta indarrik gabe… Ene gauza egin nahi izan dut, eta ez Willis Drummonden tokia hartu hor ez zen garaian. Uste dut beste jende batzuen bila joan naizela, eta facebooken berean, zale askoz gutiago badut! [irriak]

Orduan, Willis Drummondek badu itzala…
Lehen aipatu garai zail horretan naiz ohartu bakarrik talde horri identifikatzen nintzela. Gehiegi zen: egunean hamasei ordu pasatzen nuen Willisez komunikatzen, eta sobera pentsatu dut ene irudia zela hor jokoan. Ez nintzen ni taldea, baina taldeari gertatzen zitzaion guztia enetzat hartzen nuen! Sufritu baizik ezin da egin, horrela… Grabaketa batzuetan abiatu nintzen ene txokoan, eta bi urtez, anitz ikasi dut eni buruz. Ez ziren garai biziki alaiak, baina on egin dit bakarlari gisa azaltzeak, disko batean zein kontzertuetan. Anartean, anitz aldatu da Willis Drummonden proiektuarekiko harremana: berrabiatze horretan, ongi sentitu gara berriz taldean, bakoitzak bere nortasuna indarturik.

Zure ekosistema horretan, Ipar Orratza diskoetxeak, zer funtzio du?
Egia errateko, ez dut biziki argi! Ene gorabehera-fase horretan jalgi den proiektua da, eta horretan lantzatu naiz iritziz aldatu aitzin, gero ez eginik dolurik ez ukaiteko. Ordura arte, Willis Drummonden diskoak Bide Huts diskoetxe kolektiboan atera genituen, eta nihaurrenaren txanda iritsi zenean, ez nekien sobera zer bide hartu: horrela da sortu Ipar Orratzaren ideia. Bitartean, Parisen hilabeteko formakuntza egina nuen management eta promozioan ikasteko… Baina Ekizaren diskoa argitaratzeko unean, ez nuen denbora eta indarrik hori guztia mugiarazteko, eta ororen buru, Bide Hutsekin atera nuen!

Baina diskoetxe baten sortzeak berak, aldaketa garai hauetan, erotzeko galderak garraiatzen ditu berekin, ez?
Argi da diskoaren garaia bukatua dela. Baina bestaldetik, normalizazio aldi faltsu hauetan, Iparraldeko euskarazko taldeak azaltzeko kalitatezko tresnak eskas dira, nortasun amankomun baten beharra bada. Gainera, balitzateke bideoaren inguruan zerbait zabaltzeko, live sessions bezalakoak, ongi eginak, gero sare-sozialetan hedatzeko: maketa bat erraz ordezka dezake horrek. Dena den, Torii taldekoak etorri zitzaizkidan laguntza eske, eta horrela da Ipar Orratza elkartea konkretizatu. Gero, Bob Xatar taldeak nahi zuen bere diskoa berriz editatu, eta horrela dut horiekin ere kolaborazio bat sortu. Tristan Mourguy ere hurbildu zait: sentitzen da balitzatekeela zerbait kolektibo egiteko aukera, Ipar Orratzarekin…

Bide Hutsen gisa…
Bai, salbu hobe dela, ene ustez, arauak hastapenetik finkatzea. Erabaki dugu talde edo kantari bakoitzak ahots bat izatea erabakiak hartzeko. Oraingoz, Torii, Bob Xatar, Tristan Mourguy eta ni, Ekiza gisa, gaude, nik ere nahiko bainuke akustiko-obra zerbait kaleratu ondoko hilabeteetan. Lau pertsona gara, beraz, erabakigunean, eta bosgarren batek sartu nahi badu, lauron artean dugu deliberatuko. Seigarren batek, boston artean, eta abar. Bide Hutsen arazoa zen oinarrizko arauak zirela eskas, eta bilkura biziki luzeak bazirela, ez baitezpada zerbait erabakiz ere puntan. Ipar Orratza zerbait kolektibo bilakatzen ari da, ditugun tresnak amankomunean ezartzeko, komunikazioan ere ez erretzeko. Biltzeko maiztasun bat hartu behar dugu hemendik aitzina, hitzordu interesgarriei begira ere: ikusi beharko dugu ea Atabalek antolatzen duen azokatxoan mahain bat hartu, ala ez, adibidez. Durangoko Azokan ez gara egonen, dirurik aski ez baitugu, baina Musikazuzeneanen bidez, katalogo guztiak presente izanen dira. Auto-ekoizpenaren alde txarra baita hori: bakoitza bere kabuz aritzea, kolektiboa doi bat ahantziz.

Durangoko Azokan, ikusgarritasun murritza da azkenean?
Uste dut inportantea dela han egotea, sinbolikoki bada ere. Gisa guziz, Willis Drummondekin mahain bat hartuko dugu, gure azken diskoarentzat elkarte seguraski efemeroa sorturik: Tabula Rasa records. Lehen aldikoz Durangoko Azokan sartzean, aspektu komertziala ikaragarria da, Elkar etxearen mahain bukaezinak adibidez… Euskal Herriaren gisa, kontraesanez betea den ekitaldia da: alde batetik hipermerkatu bat, zeinetan obrak plazaratzen diren bakarrik hor saltzeko, eta bestaldetik, erakusleiho paregabea taldeentzat. Anitz jende joaten da nahitara horretara, nahiago baititu 100 euro hor gastatu beste denda batean baino, baitakite hor artista batzuk zuzenean lagunduko dituztela. Guk ere, harreman zuzena dugu zaleekin, eta aurten, Platerunea Kafe Antzokian jotzeko aukera ere badugu gainera.

Baina diskoak saltzen dituzue?
Europako edozein talderi aipatzen badiozu Durangoko Azoka, flipaturik gelditzen da! “A ala B” obraren 400 disko eta 100 binilo saldu genituen, hasi berriak ginela… Europan zinez zaila da horretara heltzea. Nahi baduzu zure musikaz bizi, saldu behar duzu: urteak behar dira hori onartzeko. Diskoak, kontzertuak saldu behar direla, ez garestiegi ateraz zaleentzat.

Aldi berean, hitzordu potolo bakarrak eskaintzak zentralizatzea… Idazleek erran ohi dute Atxagak edo Sarrionandiak eleberri bat argitaratzen dutelarik Durangoko, biziki zaila dela hor existitzea…
Uste dut musikan diferentea dela, jadanik harrigarria baita toki bat ukaitea non diskoak saltzen diren: zinez horretan gara, gaur egun! Lehengoan, “Tabula Rasa“ diskoaren ale bat eskaini diogu Nestor gure soinu-egileari, eta ezetz erran digu, ez duelako euskarri hori erabiltzen musika entzuteko! Eta hamazazpi urtetan diskoa baliatzen ez duena, ez da hogeitabost urtetan hasiko. Aldiz, egia da Durangorekin saturazio batera iristen ari garela, eta gero-eta artista gehiagok nahiago duela abendu erdia edo urtarrila itxoin zerbait plazaratzeko. Behar bada horren beharra dugu etorkizunean egutegia orekatzeko, eta hitzordu xumeagoak ereiteko ezker-eskuin, euskal ekoizpenaren agenda iraunkorragoa bilatuz.

Gehiago jakin

• Harremana: Jurgi Ekiza