Jean-Christian Irigoyen (1963, Gamarte, Baxenabarre) ez da soilik Beñat Galtxetabururen semea. Aita bezala, eskusoinu-jolea da, itzaleko musikaria, denbora erdiz, bere "egiazko" ofizioak baimentzen duelarik. Garaziko inguruan jo eta ke aritu ondoan hainbat proiektu eta orkestretan, bertze bide bat hartzeko hautua egina du berriki: poesiarena.
Xan Aire: Zu bai, musikan murgildurik sortua zarela...
Jean-Christian Irigoyen Galtxetaburu: Bai! Ene aita zena akordeoi-jole fierra izanez, egin du bere lana berrogei bat urtez, eta ongi egin. Ttipia nintzelarik, musika etxeko aktibitate inportantea zen. Hamaika urtetan, irriño batekin zidan proposatu eskusoinua jotzen ikastea... Mutiko zintzoa nintzen eta “baietz aita” erran nion! Gogoan dut nola izan ginen akordeoi baten erosten, kostaldean zela uste dut, aitak tratua egin zuen, eta nik komunionean irabazia nuen dirua horretan inbertitu!
Galtxetaburu izen ezaguna da, herrikoia, baina zure aita nor zen xuxen gutik daki gaur...
Lehenik, ene aita zen. Hortik abiatuz, gizon bat zen, euskalduna, bere baloreak eta printzipioak zituenak. Bizia zer zen bazekien, Euskal Herria barnetik ezagutzen zuen. Ez zen intelektuala, anitz gauza jakinki bai, baina gauzak ez zituen forma batean ezarriko. Gero, musika dantzarekin lotzen zuen, errotik. Hori da, pixka bat, ilunpeko lana, eta hala iraun du bizi osoan. Baina ez dut oraino bukatu ohartzen gauzak zein ederki pisatzen zituen. Gizon ederra zen, musikari adreta. Jendeak ez bazuen kantatzen edo dantzatzen, ez zen kontent! Egungo egunean, gauzak ez dira batere horrela... Alta, bi solas baditut gai horri lotuak. Errumaniako fanfare bateko tronpeta-jole batena: “musika guziak dantzarako dira”. Bigarrena, musikari berberiar batena da: “ez baditugu dantzarazten, ez dakit zertarako garen”. Bistan da aitaz oroitu naizela berehala. Dantza espresio biziki inportantea da. Agian Euskal Herrian atxikiko dugu.
Zertan du inportantzia?
Menturaz espazio aldetik, zure lotura ezartzen duzu herriarekin, plaza publikoan, edozein tokitan. Harreman bat sortzen duzu zure inguramenarekin. Nik ez dut dantzarik egiten, baina bakoitza da dantzari, besteekin. Dantzarekin komunikatzen da. Gauza anitz. Beste molde batez aise komunikatuko ez liratekeenak. Elez, eman dezagun. Gaurko egunean, eleak kristoren inportantzia badu! Gorputzek beren artean komunikatzen dute, ez da bakarrik intimitate afera. Badugu halako dardara, hori gara, ez dakigu zer den xuxen, baina horrekin bizi behar dugu... Ez da beti erreza!
Geroz eta zailago, behar bada?
Bai. Hiri handietako egoera lagun batekin aipatzen genuen, joan den aldian. Hark erraten zuen hogeita hamar urtez, peko zolan jarri direla. Karrikan gauza guti da, espazio publikoak bere goxotasuna galdu du, maxinengatik. Alta, batzuetan palto zahar bat hartu eta mendi zokora joanen gara... Beti behar da esperantza atxiki. Hiri ilun batean ere badira baratze politak, txoriak kantari!
Baina ez zenuela dantzatzen erran duzu...
Dantzatzea gertatu izan zait, bai! Ez du aspaldi, eztei batzuetan nintzen. Aljeriar emazte bat zen euskaldun batekin ezkontzen, hemendik urrun. Rai musika zen, dantzan aritu naiz gau osoa! Fandangoak izan balira, ez nintzen horrela menturatuko: dantza izugarria da. Eta badira dantza izugarriak Euskal Herrian, horrek iraun beza. Dantzaldietan jotzea laket dut. Proiektu bat badugu, eta horren leloa da: guérir le mal par le bal (Gaizkia dantzaldiarekin sendatu). Dantzariek gogoa baldin badute...
Musikariari da gogo hori harrapatzea?
Ene ustez, bai. Publikoa etortzen da... Zer behar zaio galdegin gehiago? Musikariek dituzte pentsaketak egin behar. Publikoarekin behar da harremana sortu. Hori ez bada, dena gelditzen ahal da. Antzerkilariek laugarren murruaren kontzeptua badute. Murru hori altxatzen bada antzerkilarien eta publikoaren artean, marka txarra.
Baina antzerkilariek hitza badute, musikariek ez dutena...
Hala da. Abantaila da, hitza denena da. Ulergarriagoa. Musika halako dardara da, berezia da, sorginetik badu pixka bat. Baina dantzaldi publikoetan, musikak hatsarrea eman behar du. Gaualdiko lehen nota. Eta hori biziki goxo da...
Zuek alkohola izan dezakezue lagun, dantzan arrarazteko...
Aitak beti erraten zuen “gauza guzietan hein bat”. Alkoholarekin gauza bera da. Hein batean... Eta musikariek ere bai! Ramuntxo orkestrakoek arnoa edaten zuten, egarritzen baitziren... Lehengo denborak aipatzen baititugu, 1970-80 urte horiek halako amnesia bat ekarri dutela erran behar dut. Ramuntxo orkestrak 1934tik 1974 arte iraun du. Anitz talde ba ote da hainbeste irauten duenik? Oskorrik bai, eman dezagun. Baina Garazin edo Baigorrin, nork du gogoan Ramuntxo orkestrak berrogei urtez jo duela?
Amnesia hori nola azaldu?
Bizia aldatu da, kolpez. Aitzinamendu hori inportantea da, horren efektuak denek baliatzen ditugu. Baina zer izanak garen ahazteko punturaino baldin bada, ez dakit aitzinamenduak zertarako balio duen.
Akordeoia bezalako tresna nolaz bizi da oraindik?
Akordeoia, saxofoiaren gisa, tresna gaztea da. Berrehun urte beteko dituzte fite. Akordeoiak polifonia eskaintzen du, eta garraiatzeko erreza da. Fama ona du, halako xarma bat, dantzarako... Anitz gauza baimendu du. Chti kulturan erraten dute akordeoi-jolea beti alegera dela. Eta hori beharrezkoa da jendartean eta kulturan. Baina akordeoia melodia-egile bezala sartzen delarik, ez nau interesatzen. Piazzolak salbu, hark kantatzen du bere musikarekin. Aita zenaren musika ere sakona zen. Hori izateko, barneko bizi inportantea behar duzu. Musikari izatea ofizioa baino gehiago da. Artea, funtsa da. Politikan ere hala da! Ofizio bat ote da? Ministroak bezalako profesionalak badira, eta herri ttipietako auzapezak...
Zu zer zara musikan, ministro ala herri ttipiko hautetsi?
Ni... Kontseilari! Itzalean...
Leku hori bilatzen duzu, ala hortik atera nahiko zenuke?
Humano bezala hartua izatea nahi dut. Gero, ene izena hedatua den... Marketinean ez naiz sartzen.
Aitaren izenaz balia zinateke...
Jarraikitzen nau, baina kasu egiten dut, hala ere. Izen horren historia ezagutzen dut pixka bat, eta kasu egin behar dut edozein saltsetan ez dadin kozinatua izan. Baina azkenean, gauzak sinple dira, musikari izatea itzaleko lana da.
Itzalean bai, baina entzuna izatearen behar baduzu?
Hori maite eta beharrezkoa dut. Geroago eta gehiago!
Kantari batekin ari bazara, zure musika kontutan hartua izanen denez zaintzen duzu?
Kantu eder batean, nik ez dut ene buruaren erakustearen beharrik. Aldiz, eszenatik kanpo, besteak bezainbat kontutan hartua izatea nahi dut. Kantariek, harremanarekin, badute xarma berezi bat. Komunikazioan dotore dira. Horretako goxo da kantari batekin harremanetan izatea.
Eta bertze musikariekin?
Konplikatuago da. Horretan ari naiz pentsaketa, gauzen lantzen. Musikarien arteko harremanak, saltsa bat da! Onena eta txarrena ukan dut musikariekin.
Zure aktualitatean eragina badu?
“Zikos” (Musikari petoa) bat izaten utzi behar nuela pentsatzen hasi naiz. “Zikos” izateak, askatasuna badu. Baina askatasun hori udazkeneko hostoen gisakoa da: alderdi guzietara, eta nora, azkenean? Dena aldatu dut. Badu hiruzpalau urte kolaborazio bat badudala akrobata emazte gazte batekin, beste bat esku-joko egile batekin, Mateo taldea ere badugu, swing-manouche estilokoa, uda honetan ariko gara. Soprano kantari liriko batekin ere ari naiz. Eta Mixel Etxekoparrekin, Hebentik elkartearekin. Errobiko festibalarekin segitzen dut. Festibal hori ontzen ari da, zinez momentu ederrak izaten dira.
Momentu eder horien bizitzeko dituzu gauzak aldatu?
Ez ditut momentu onak bilatzen, txarrak utzi nahi ditut. Ez sobera kolpatua izateko.
Zerk kolpatu izan zaitu?
Harremanaren kalitate eskasak kolpatzen nau lan horretan. Hurbiltasuna behar da: elkarrekin pasatzen ditugu egunak, gauak ere bai, kanpoan... Hor, momentu onak bizi nahi ditut, denen errespetuan. “Zikos” mundu hori bortitzegia da enetako, poesia behar dut ene harremanetan.
Gauza intimistagoak dira?
Seriosak dira. Funtsezko gauzak. Musika, afera seriosa da! Jendearen aitzinean presentatu behar da, lana egin behar da. Poesiak laguntzen du, denendako baita. Victor Hugok erraten zuen: poesia da intimitatea gauza guzietan.
Zergatik ez musikaz bizi bakarrik?
Horrela gertatu da. Hamaika urtetan ikasten hasi naiz, baina gero gauzak beren gisan utzi. Hogeita zenbait urte nituen berriz lotu orduko. Pixka bat berant da. Orain, ez dut beti astirik aski musikan aritzeko... Egiazki, ez da hain inportantea, eta ez du hain aspaldi ulertua dudala hori. Baina formateatuak gara. Ene txokotik gauzak ikusten ditut. Hogei urtetan, Euskal Herriarekin haustura bat ukan dut, eta kaltegarri izan zait. Ez dut hori arraberritu nahi. Inprobisatu, egin ahala. Euskal Herrian, gauza anitzetan inprobisatzen da, baina musikan gutxiago... Alta, inprobisazioa besta da, eta “zikos” negozio horrek du besta kaltetzen.
