Gonzalo Etxebarria (Bilbo, 1954) Xiberoan kokatua den artista-margolaria da. Arkitektura ikasi zuen lehenik Madrilen. Margolaritzarako zaletasun handia Debako arte eskolan iritsi zitzaion gero, Jorge Oteiza maisuaren gerizan. Orain sormenaren zerumuga ezberdinak aztertzen eta partekatzen ditu Uztaro lantegian, Mendikotan.
Margolaritza ogibide izan daiteke gaur egun Euskal Herrian?
Zaila da, baina nik oreka bat aurkitu dut, klaseak ematen ditut kolegioetan irakasle gisa eta tailerrak antolatzen ditut hemen Uztaron. Hori da nire manera artea ogibide gisa ukaiteko. Horrela ere askeago naiz, libreago naiz nire lana egiteko ez bainaiz galerien meneko bakarrik. Galerietan ere banaiz baina nonbait askatasuna badut nire artea egiteko, ahal bada gaur, askatasunaz hitz egin. Xantza badut arte galerietako arduradunak etorri baitira niregana, nire lana ezagutzen baitzuten. Ez dugu paradarik ukan heiek nahi zuten estiloaz hitz egiteko. Nire lana nolakoa den argi da eta maitatu dutelako etorri dira. Baina konplikatua da batzuetan izan ere interes ekonomiko bat dago beti tartean. Nire esperientzia xumetik, galeria arduraduna ona baldin bada, uste dut harreman oso interesgarria izaten ahal dela; lan ona egiten badu, artistaren obra zabaltzen ahal duelako nonbait, segur. Gero beti badira egoerak, errespetatu beharreko epeak, obligazio ekonomikoak, salmentak nola doazen eta abar; saltzen duzu ala ez, hori horrela da. Arteaz bakarrik bizi direnak ez dira anitz, ez dut uste. Euskal Herrian ere ez dira hainbeste.
Elkarrizketaren bideoa
Jendarteak nola baloratzen du artea?
Nire ustez gero eta gutxiago baloratzen da artea gizarte honetan, errentagarritasun kontuengatik. Ikusten da zentro garaikide handi zein txikietan, artista handiekin zein xumeekin. Gero badira zirkuitu handitan dabiltzan artistak baina hori beste mundu bat da, beste unibertso bat. Oro har uste dut artearentzat ez dela momentu ona gaur. Baina ene ustez, kontraesana dago nonbait, izan ere jendeak gero eta behar handiagoa dauka barrukoa azaleratzeko. Uste dut artea modu baliosa dela nortasuna manifestatzeko, tresna egokia da horretarako.
Nire ustez gero eta gutxiago baloratzen da artea gizarte honetan, errentagarritasun kontuengatik
Jendeak gero eta behar handiagoa du nortasuna agertzeko. Gure gizarte honetan indibidualismoa gero eta handiagoa da, egia da, baina gero eta gehiago, anonimatu batean bizi gara kolektiboki eta jendeak bere nortasuna agertzeko beharra du. Zentzu horretan uste dut optimista naizela. Bestalde, Ipar Euskal Herrian begiratzen badugu, guneak badira arteari zuzenduak, baina instituzioetan, izen handiak behatzen dituzte eta jende normalarentzat, artista xumeentzat, zaila da gela bat aurkitzea erakusketa antolatzeko; nik momentuz, galderak baditut oraindik. Bestalde, jende askok praktikatzen du margolaritza eta hori ongi da, halere horrek ez du erran nahi egiten den guztiak balio duenik. Gune gutxi daude eta jende asko ari da. Hobe! Horrek erakusten du zabaltzen ari dela artea, baikorra da. Beste fenomeno bat dago ere, hirigune erraldoietan badaude gune oso handiak, Guggenheim Bilbon, Tabakalera Donostian eta horrelako beste gune zenbat non erakusketa oso onak proposatzen diren baina herriko jendearekin lotura gutxi dutenak. Arte ona dago, galeria onak daude, baina nire ustez jende gutxirentzat. Nire ustez, interesgarriarena litzateke arte herrikoian pentsatzea. Erraza da erraitea, hori filosofia da. Beste gauza bat da gero gauzatzea; baina nire konklusioa zera da: jende anitzek artea behar du, jende gutxi bizi da arteaz baldintza onetan, zirkuituak gero eta gutxiago eta gero eta hetsiagoak dira eta finantzamenduak boteredunen kontrolpean daude artean ere, beste gauza anitzetan bezala funtsean.
Arte munduan, mugaren eraginik sentitzen duzue euskal artistek?
Uste dut artearentzat ez dela momentu ona gaur. Baina ene ustez, kontraesana dago nonbait, izan ere jendeak gero eta behar handiagoa dauka barrukoa azaleratzeko.
Nik iparraldean beti ezagutu dut artea egiteko parada. Xiberoan adibidez jendea kurios da eta erakusketetara doan jendeak badu sentsibilitate bat, kuriositate bat, gogo onez ikusten du; artistaren lana maite ala ez, hori beste kontu bat da, baina jendea joaten da, galdetzen du zer den… Bada nonbait zeharkako antolamendu bat, "de fakto", gune, ez gune, instituzioekin ala gabe, lagundua izan ala ez, leku egokian ala ez … Zinez optimista naiz zeren jendeak sortzen du, praktikatzen du artea nahiz eta leku egokian ez izan. Hori da nik ezagutzen dudana, Bilbon zein Xiberoan.
Bilbon bestetik, jende pila bat doa Guggenheimera baina hortik metro gutxira badira galeria batzuk inor gabe. Dena oso selektiboa da, erakusleihoa bada eta ondoan praktika bat baztertua da. Xiberoan aldiz leku gutxi daude arteari dedikatuak, baina dauden leku horietan, jendea dago, ikustera doana gogotsu, praktikatzera doana. Ezin da konparatu baina badaude guneak praktika herrikoientzat; ni ez naiz gai konparatzeko baina hori ikusten dut.
Jadanik entzun zaitut erraten Xiberoa margotzeko leku paregabea dela. Edozein leku izan daiteke sormenerako egoki?
Elkarrizketa batean irakurri diot Alemania eta Sevilla artean dabilen artista bateri, zeinen izena ahantzi dudan, bakarrik pintatzen dela. Hemen Xiberoan, egoera oso positiboa, energia oso positiboa da, bakardadean sortzeko batetik eta denbora berean sinergiak badaude ondoan besteekin aritzeko, besteekin partekatzeko. Sortzeko leku oso aberatsa da Xiberoa eta ez naiz hemendik inoiz mugituko.
Margolaritza beste arte adierazpenekin gurutzatzea komeni dela uste duzu?
Sortzeko leku oso aberatsa da Xiberoa eta ez naiz hemendik inoiz mugituko.
Seguru baietz. Egiten duzuna ikusi eta erakutsi behar da baina bestalde ere kanpoan zer egiten den ikusi behar da, harremanak sortu behar dira, nahiz eta batzuetan ez den gauza erraza. Semearekin ohartu naiz artea ikusteko, sortzeko beste molde batzuek daudela eta moldatu egin naiz, arina delako … Garai klasikotik hona, beti molde berean egiten da artea; sakonean, esentzian, ber manera da, ez dago hausturarik, beti izan da artea. Artea, ekonomia edota laborantza aitzin sortu da, hori ez da ahaztu behar. Ematen du artea azaleko gauza dela, baina ez da horrela. Batzuek diote artea ez dela beharrezkoa baino nik hori ez dut sinesten, artea esentziala da, batzuentzat behintzat.
Zerk bultzatzen ditu artistak sortzera?
Ez dakit batere. Ez dakit zergatik sortzen dugun, ez dut erantzunik izan ere gizakien izaeran da, baina segur naiz, niretako gutxienez, beharrezkoa dela … Badakit jende batzuentzako eta ez artistentzako bakarrik, jende askorentzako beharrezkoa dela artea. Orain gainera, bizi garen krisi garaian, erreferentziak, baloreak, bizitzeko ilusioak desagertzen diren honetan, uste dut arteak oinarrizko funtzio bat baduela, nortasuna, humanitatea, baliatzeko, agertzeko.
Zentsura kasuak biderkatzen dira arte munduan, sarean… Euskal Herrian?
Bai adibide ezberdinak daude, iparraldean bertan artista batek arazoak izan zituen erakusketa bat antolatzeko haren lanak sobera pornografikoak zirelakoan …
Bere burua zentsuratzea txarrena da artista batentzat.
Bestalde, New Yorkeko MoMa museoan, emakume batek salaketa aurkeztu zuen Balthus-en obra baten kontra, pornografikoa zelakoan, sobera esplizitua zelakoan sexuari doakionez. MoMa museoak argiki erantzun zuen ez zuela zentsurarik egin eta zuela egiten hasteko asmorik. Londresen ere Egon Schiele margolari espresionistaren irudiak, pikarrai zeuden pertsonaiak agertzen zituztenak jarri zituzten metroan eta hor ere, uste dut lauki bat jarri zietela sexua ezkutatzeko. Nahiko kezkagarri da. Gero eta zentsura gehiago badago egia da. Nik halere, inoiz ez dut arazorik ukan zentzu horretan. Baina fenomeno bat da, egia da.
Artistek beren burua zentzuratzen dute?
Seguru baietz, seguru. Bere burua zentsuratzea txarrena da gainera. Halere, denetarik dago. Batzuek artea egiten dute askatasun osoz, emazte asko adibidez, protesta lan bat egiten dute, oso lan ausarta egiten dute eta ikusten da hori. Garai hauetan gizartea oso konplexua da; alde batetik faxismoa gora doa eta bestalde jendearen askatasun beharra gora doa ere bai. Bitxia da bizi dugun momentu hau.
Euskal jendarteak tradizionala izateko fama du. Nora begira dago zuretzat? Aitzina? Atzera?
Ene ustez gizarte dinamikoa da iparraldean zein Euskal Herria osoan. Gazteek proposatzen, erakusten dute ikusteko manera bat eta naturalki onartzen da. Hemen Xiberoan adibidez artista gazteak ari dira ikusgarrietan parte hartzen heien ikusmoldearekin; anitz adibide daude, bai pastoraletan zein ikusgarri berrietan, jende gazteak ari dira parte hartzen naturalki, gauzak bere maneretan agertzen dituzte, mugitzen dira eta onartuak dira, nire ustez. Gero beti izan dira «klixeak» hori ezin da kendu, sistemak behar ditu klixeak eta erabiliko ditu beti. Euskal Herrian, dantza, folklorea bezalako klixeak ditugu, baina bada zabaltzen den jendea ere hemen, kanpora doana lana erakustera eta “joan-jina” efektua dago hor eta hori ez da mugatua. Egia da aurreiritziak beti egongo direla, hori aldatzea zaila da, hori sistemaren beharra da.
Nola definituko zenuke zure burua? Artista? Euskal artista?
Ni euskalduna naiz, margotzen duena, baina ez dakit nire margoak Euskal Herrikoak diren bakarrik edo, ez dut uste, oso gai konplexua da. Artean batez ere, konexioak izan dira betidanik eta ez dut uste euskal estetika tipiko bati buruz hitz egin dezakegunik; garai batean agian, arpeetako margoak aztertuz edo … Baina egia erraiteko niretzat, gaur egun estetika unibertsala da.
Bizitzeko ez da beharrezkoa artea baina behin hasiz geroz ez zaitu inoiz utziko.
Hemen egiten dira lan batzuek hemengo testuinguruak dituen berezitasunak agertzen dutenak nonbait, beste inon sor daitezkeen obra bereziak, baina espresioari doakionez, gauza berdinak ikus ditzakegu Japonian, New Yorken. Izan ere artea begi komunikazioa da eta hori unibertsala da nire ustez. Adibidez 19. mendean, euskal estiloa aipu zen asko baina euskal estilo hori Europa osoan hedatua zen, espresionismo berria zen. Identitatearen gaia oso konplexua da, gure baitan badakigu nor garen baina gure barrukoak manifestatzeko garaian, esentzia bat, beste gauza bat da badago eta artean irudiak mundu guztian dabiltza.
Zure izaeraren arrastoa agertzen dela nolazpait zure margoetan errango zenuke?
Bai, bada modu bat ikusteko, oso zaila da detektatzea baina bada zerbait, gureak diren gauzak badira, zaila da azaltzea. Adibidez Oteizari buruzko anekdota hori: Ipar Ameriketako Richard Serra eskultorea, oso ona eta oso ezaguna, Guggenheimera etorri zenean, Oteizaren obra ikusi zuen eta harriturik erran zuen: "Nik egiten dudana da hori, nik egiten dut". Harriturik egon zen erabat, bere baitan hori sentitu zuelako. Interkonexioak badaude, japoniar batekin ukan dezake euskaldun batek konexioa, ez dakit arkatza hartzeko maneran den edo arimaren adierazpen bat…
Zuretzat margolariek laguntza egokia jasotzen dute kultura egitura ezberdinetatik Euskal Herrian?
Ni kritiko naiz alde horretatik. Betidanik pentsatzen dut, artistak biltzeko adibidez, zerbait elkarrekin egiteko ekintzak falta direla; gustatuko litzaidake hemengo kolektiboekin, iparraldeko artistekin lan bat egin gero loturak, konexioak sortzeko atzerriko beste artistekin. Uste dut Irlandarekin adibidez izan direla loturak. Faltan botatzen dut hori, elkarrekin zerbait antolatzea gero atzerrira eramateko, edo alderantziz atzerriko lanak hona ekartzea, harremanak lotzea. Faltan botatzen ditut nik horrelako ekintzak.
Bukatzeko, orain arte egin ez dizudan galderarik erantzun nahi zenuke?
Ez, ez dut besterik, sobera mintzatu naiz jadanik. Baina artearen esentziaz luzatuko nintzateke agian, artearen beharraz. Konturatzen naiz nire bizitzaren une txarrenetan ere artearen beharra dudala. Hori ez da folklorea ez da azaleko zerbait. Arteak egiazko funtzio bat betetzen du, humanitateak behar du artea. Behin Zigorrek (Kepa Akixo) erran zidan eskultore batek ez duela beharrezkoa lanean aritzea agian, baina behin sartuz geroz, ez dela inoiz geldituko. Bizitzeko ez da beharrezkoa artea baina behin hasiz geroz ez zaitu inoiz utziko.
