Bertsularitzaren historia
Xehetasun guti daukagu XIX. mende aitzineko bertsularitzaz. 10 000 urte daukan ahozko tradizioaren historiaurrean, artzain-aroan koka genezake.
Aita Antonio Zavalak dion bezala: "bertsularitzaren historian, 1801a baino lehenagoko denboretan, dena ilundura da gure gaian". 1801ean, Villabonan iragan saio arrakastatsu bat (4 000 ikusle herriko plazan) gordetzea erabaki zen.
Joxe Azurmendi idazleak honela ihardesten dio : "Bai, dena iluna da : ez mamirik ez delako, bainan iñork ez duelako hori sekulan argitu". "Euskal literaturaren historia"-ren idazlea den Luis Michelena euskaltzainak erakusten digu "bertsularien ohidura zaharra dela, eta bederen Garibay-k aipatzen dizkigun XV. mendeko emazte bertsularien garaikoa dela".
Beti Joxe Azurmendiren arabera, baliteke XIV. mendetik inprobisaketa mota bat egin izatea Euskal Herrian. Badira kantuak, gerlak, familia liskarrak, baina ere buruzagi baten heriotza, etsai baten kontrako garaipena aipatzen dutenak. Belaunaldiz belaunaldi heldu zaizkigun euskal kantu zaharrenak garai hartakoak dira.
"Bertsularitza arabiar garaikoa da" (888) erraten digu Gorostiagak, C. Etxegarai, P. Urkizu eta J.A. Arana-Martija ikertzaileek tesia bera sustengatzen dutelarik.
888 urtea urrun iduritzen bazaigu ere, interesgarria litzateke Arabiarren eta Euskaldunen arteko kultura eta literatura harremanen aztertzea.
Bestalde, Euskal Herrian frango berant sartu den erlijio katolikoak bertsulariak izanen zirenengan eragina ukan du, zalantzarik gabe, bai eta koblakarien eta malabaristengan ere.
Bertsulari, gai-egile, gai-emaile, saio antolatze, lehiaketak eta txapelketak, bertsu eskolak eta baliabide zentroak, Euskal kultur erakundearen datubasean zerrendatuak.
